Najważniejszy dokument pojednania
– Memorandum Wschodnie to najobszerniejszy i – nie waham się tego powiedzieć – najważniejszy dokument pojednania polsko-niemieckiego – powiedział były prymas Polski abp Henryk Muszyński podczas konferencji „Na drodze pojednania. Upamiętnienie Wschodniego Memorandum Kościoła Ewangelickiego w Niemczech (Ostdenkschrift) z 1965 r.”.
Memorandum Wschodnie zostało ogłoszone przez Kościół Ewangelicki w Niemczech (EKD) 1 października 1965 roku i nosiło nazwę „Położenie wypędzonych i stosunek narodu niemieckiego do wschodnich sąsiadów. Ewangelickie memorandum”. Wywołało w RFN żywą dyskusję i przyczyniło się do stopniowej zmiany relacji polsko-niemieckich i pojednania.
Poprzedziło orędzie polskich biskupów rzymskokatolickich do biskupów niemieckich podpisane 18 listopada 1965 roku w końcowej fazie obrad II Soboru Watykańskiego.
Konferencja upamiętniająca wydanie tego dokumentu odbyła się 12 marca 2015 w Centrum Luterańskim w Warszawie. Pierwszy referat wygłosiła prof. Claudia Lepp z Uniwersytetu w Monachium, która mówiła o kontekście powstania Memorandum Wschodniego. Zwróciła uwagę, że Memorandum przyczyniło się do tego, że kwestia ziem wschodnich stała się częścią niemieckiej debaty publicznej.
– Warunkiem pojednania jest przebaczenie – podkreślał prof. Jerzy Buzek, były polski premier i przewodniczący Parlamentu Europejskiego. Przyznał, że gdy ogłaszano Memorandum nie był gotowy na pojednanie. – Pojednanie to zwycięstwo nad swoim egoizmem i swoimi racjami. Wymaga pokory i odwagi – powiedział.
Polityk nawiązał też do obecnej sytuacji na Ukrainie. – Sukces polsko-niemieckiego pojednania może być dobrym przykładem dla tego, co niedawno wydarzyło się na niektórych granicach europejskich – stwierdził. Podkreślił też wartość solidarności. – Jest ona naszym obowiązkiem i nadzieją nie tylko w Europie, ale i na świecie. Jest to też wyzwanie dla współczesnych Polaków i Niemców, jeśli mamy być godni tego, co się wydarzyło 50 lat temu – zaznaczył na koniec.
Historyk prof. Jarosław Kłaczkow z Uniwersytetu w Toruniu mówił o recepcji Memorandum w Europie. W swoim wystąpieniu cytował głównie media niemieckie, ale też brytyjskie, francuskie i włoskie. Zwrócił uwagę, że liberalne i lewicowe gazety w RFN życzliwie odniosły się do Memorandum. Brytyjski „The Times” pisał, że jest ono zbieżne w poglądami wielu rozważnych polityków RFN. Dokument źle przyjęto w środowiskach przesiedleńców, natomiast CDU i CSU skrytykowały EKD za brak konsultacji z politykami i przesiedleńcami. Referent zauważył, że dopiero przemiany 1989 roku przyniosły porozumienie w kwestii dawnych niemieckich ziem wschodnich.
Markus Meckel, niemiecki polityk i teolog ewangelicki, mówił o wpływie Memorandum na sytuację społeczno-polityczną w Niemczech. Jak zaznaczył, dokument EKD pokazał, jak Kościoły mogą włączyć się w debatę publiczną i wskazać jej centralne punkty. Podkreślił również, że początek dzisiejszego partnerstwa polsko-niemieckiego bierze się z Memorandum i listu polskich biskupów rzymskokatolickich do niemieckich.
Były polski minister spraw zagranicznych prof. Władysław Bartoszewski opowiadał o pojednaniu polsko-niemieckim z punktu widzenia świadka wydarzeń. Podkreślił, że wielu niemieckich ewangelików wywarło wpływ na jego życie. Mówił, że w pierwszej połowie lat 60. stosunki polsko-niemieckie zaczęły dojrzewać do pojednania w wyniku świadomych działań niemieckich ewangelików. – Nie ma przebaczenia bez wyznania prawdy. To wyznanie nastąpiło ze strony narodu Ribbentropa, ale nie ze strony narodu Mołotowa – zaznaczył.
Abp prof. Henryk Muszyński, były rzymskokatolicki prymas Polski, podkreślił w swoim wystąpieniu, że Memorandum to najważniejszy dokument polsko-niemieckiego pojednania. – W tym dokumencie odnalazłem prawdę – nie tylko w kwestii historii, ale też osądu – powiedział.
Prof. Heinrich Assel, teolog i bioetyk z Uniwersytetu w Greifswaldzie, mówił o perspektywach pojednania dzisiaj. W kontekście konfliktu na Ukrainie postawił pytanie, czy między ewangelickim i katolickim chrześcijaństwem zachodnim a chrześcijaństwem wschodnim istnieje wspólna nauka o pojednaniu.
O dorobku polskiej teologii ewangelickiej wobec kwestii pojednania mówił bp prof. Marcin Hintz z Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Przypomniał niemiecką publikację z lat 70. na temat pojednania polsko-niemieckiego, w której swoje teksty opublikowali również polscy teologowie ewangeliccy. W swym wystąpieniu skupił się głównie na dorobku ks. prof. Witolda Benedyktowicza, teologa metodystycznego i byłego prezesa Polskiej Rady Ekumenicznej. Referent przypomniał fragment jego tekstu, w którym podkreśla, że teologia chrześcijańska ma zawsze być po stronie tych, którzy protestują przeciw wojnie.
Prof. Ulrike Link-Wieczorek z Uniwersytetu w Oldenburgu wygłosiła referat o miejscu Kościołów w pojednaniu dzisiaj. – Pojednanie jest wiecznym procesem, nie kończy się – podkreśliła. Ostrzegała też, że pojednanie może zostać zmanipulowane i zinstrumentalizowane, szczególnie w epoce internetu. Zwróciła uwagę, że kwestie pojednania i prawa do ojczyzny trzeba dziś rozważać w kontekście mobilności i migracji.
Były zwierzchnik Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce bp Jan Szarek opowiadał o polsko-niemieckich spotkaniach Kościołów ewangelickich po II wojnie światowej. Przypomniał, że polskie Kościoły luterański i reformowany, a także Polska Rada Ekumeniczna pozytywnie oceniły Memorandum. Mówił też o wspólnym polsko-niemieckim upamiętnieniu polskiego biskupa luterańskiego – Juliusza Bursche. – Bez biblijnej inspiracji pojednania nie byłoby współczesnej Europy – przekonywał duchowny. Wyraził również nadzieję, że polscy ewangelicy i katolicy wraz z niemieckimi ewangelikami i katolikami wydadzą wspólne oświadczenie na temat pojednania.
Zwieńczeniem konferencji było wręczenie, przez prezesa Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Społecznego „Misja Pojednania” Tadeusza Krepsa i komandora Henryka Kalinowskiego, odznaczeń Komandoria Missio Reconciliationis na rzecz pojednania polsko-niemieckiego oraz odznaki Zasłużony dla Westerplatte.
Komandorię Missio Reconciliationis otrzymali: m.in. bp Jerzy Samiec, prof. Jerzy Buzek, ks. dr Grzegorz Giemza, bp prof Marcin Hintz, bp Jan Szarek, oraz bp Ryszard Bogusz. Odznaczenie „Zasłużony dla Westerplatte” otrzymał abp prof. Henryk Muszyński.
Organizatorami konferencji byli: Kościół Ewangelicko-Augsburski, Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie, Polska Rada Ekumeniczna i Stowarzyszenie Misja Pojednania. Honorowy patronat nad konferencją objął prezydent Bronisław Komorowski.
Z okazji konferencji nakładem Wydawnictwa Augustana wydano tekst Memorandum Wschodniego w języku polskim i niemieckim. Organizatorzy konferencji zapowiadają też publikację wygłoszonych referatów.
źródło: PRE